Wzrost popularności horrorów oraz innych mediów grozy stanowi interesujące zjawisko w kontekście psychologii ewolucyjnej i neurologii. Niniejszy artykuł analizuje zarówno wyniki niedawnego badania nad czynnikami predysponującymi jednostki do odczuwania ekscytacji i przyjemności z oglądania horrorów, jak i szersze perspektywy związane z ewolucyjnym podejściem do strachu, ciekawości makabrycznej oraz biologicznych podstaw odbioru strachu. Badanie przeprowadzone przez zespół naukowców z Węgier wykazało, że emocje, takie jak ekscytacja i przyjemność w kontekście horroru, zależą od strachu, realizmu oraz poziomu odczuwanej odrazy. Jednakże rozszerzenie tej analizy o neurobiologię oraz psychologię ewolucyjną pozwala spojrzeć głębiej na mechanizmy emocji lęku i ekscytacji w kontekście konsumpcji treści grozy.
Filmy grozy i inne media przedstawiające niebezpieczne sytuacje są specyficznym rodzajem rozrywki, który przyciąga uwagę pomimo wywoływania negatywnych emocji, takich jak strach, odraza czy nawet szok. Odpowiedź na pytanie, dlaczego widzowie dobrowolnie eksponują się na tak silne bodźce emocjonalne, wymaga analizy nie tylko psychologicznych aspektów przyjemności i ekscytacji, ale także podstaw biologicznych i ewolucyjnych mechanizmów strachu.
Badanie węgierskiego zespołu wykazało, że subiektywne oceny strachu, realizmu i odrazy mają istotne znaczenie w odbiorze horrorów. Podobne wnioski płyną z psychologii ewolucyjnej, która sugeruje, że reakcje na strach pełnią funkcję adaptacyjną. Ekspozycja na kontrolowane bodźce strachu może pomagać ludziom w oswajaniu się z sytuacjami zagrożenia, a dzięki rozwojowi nowoczesnych technologii strach można przeżywać w bezpieczny sposób, co umożliwia konsumpcję horrorów bez faktycznego narażania zdrowia.
Strach w Kontekście Ewolucyjnym
Ewolucyjne podstawy strachu sugerują, że emocje te są korzystne adaptacyjnie, ponieważ pozwalają jednostkom na szybką mobilizację do ucieczki lub obrony w obliczu zagrożenia. Uwalnianie adrenaliny i aktywacja układu sympatycznego w sytuacjach stresowych zapewniają organizmowi lepsze możliwości reagowania na zagrożenia. W kontekście treści horrorów, gdzie zagrożenie jest fikcyjne, reakcje te mogą jednak przyczyniać się do rozwoju innej emocji – ekscytacji, która powstaje w wyniku „poczucia zagrożenia bez rzeczywistego ryzyka”. Zjawisko to nazwane zostało przez badaczy „rekreacyjnym strachem”.
Biologiczne Podstawy Reakcji Strachu
Strach to emocja złożona, której podstawy biologiczne wykraczają poza proste reakcje fight-or-flight. W momencie percepcji bodźca zagrażającego (czy to dźwięk, obraz czy scena w horrorze), impulsy nerwowe są przekazywane do ciała migdałowatego – struktury mózgu odpowiedzialnej za przetwarzanie emocji, w tym strachu. Ostatecznie, ciało migdałowate przekazuje impulsy do różnych obszarów mózgu, takich jak pień mózgu, który kontroluje fizjologiczne reakcje na stres (np. przyspieszenie akcji serca, wzrost ciśnienia krwi). Jak sugerują badania nad widzami horrorów, wywołany strach może być źródłem ekscytacji, jeśli jest percepowany jako niegroźny.
Sygnały strachu, przetwarzane przez ciało migdałowate, są również modulowane przez korę przedczołową, odpowiedzialną za ocenę ryzyka oraz hamowanie niepożądanych reakcji emocjonalnych. To właśnie ten mechanizm pozwala widzom horrorów świadomie ocenić fikcyjność sytuacji oraz interpretować ekscytację wynikającą ze strachu jako przyjemność. W sytuacjach, w których percepcja zagrożenia jest bardziej realistyczna (np. sceny realistyczne w horrorach), reakcje autonomiczne są silniejsze, co może prowadzić do intensywniejszego odczucia ekscytacji.
Makabryczna Ciekawość i Strach
Ciekawość makabryczna, rozumiana jako potrzeba eksploracji tematów związanych z niebezpieczeństwem, śmiercią czy cierpieniem, jest kolejnym aspektem o potencjalnie ewolucyjnych podstawach. W kontekście ewolucji, śmierć i destrukcja stanowią zagrożenie, ale również źródło informacji, które mogą pomóc w przetrwaniu. Badania sugerują, że osoby wykazujące wyższą ciekawość makabrą częściej oglądają horrory, odczuwając przyjemność z kontaktu z niebezpiecznymi scenami. Wysoka ciekawość makabryczna koreluje także z poszukiwaniem doznań, co sugeruje, że osoby takie bardziej otwarte są na przeżywanie intensywnych emocji związanych z treściami strachu.
Przyjemność i Ekscytacja w Odbiorze Treści Grozy
Badanie węgierskiego zespołu wykazało, że ekscytacja i przyjemność to dwa różne mechanizmy, mimo że są często postrzegane jako tożsame. Ekscytacja jest odpowiedzią na arousal – (odnosi się do stanu pobudzenia, w którym organizm reaguje wzmożonym napięciem psychicznym i fizycznym. Można je rozumieć jako reakcję ciała i umysłu na bodźce, które zwiększają czujność, energię i gotowość do działania) wywołany strachem, podczas gdy przyjemność jest wynikiem percepcji tego arousalu jako czegoś pożądanego. Warto zauważyć, że percepcja ekscytacji zależy także od poziomu realizmu sytuacji. Im bardziej scena horroru wydaje się realistyczna, tym silniejsza reakcja arousalu, co może prowadzić do większego zadowolenia z oglądania. W praktyce, oznacza to, że treści horrorów, które angażują widza emocjonalnie poprzez realistyczne efekty lub umiejętne budowanie napięcia, są bardziej ekscytujące i przyjemne.
Rola Odrazy i Wrażliwości na Nią
Odraza jest emocją, która pełni istotną rolę ochronną w kontekście biologicznym. Jej główną funkcją jest motywowanie jednostki do unikania sytuacji zagrażających zdrowiu, np. kontaktu z krwią, gnijącym ciałem lub innymi źródłami zakażenia. Jak wykazało badanie węgierskie, odraza obniża przyjemność, ale nie wpływa istotnie na ekscytację, co może wynikać z faktu, że odraza wywołuje reakcje unikowe, a nie odpowiedzi arousalowe związane z ekscytacją. Wyniki te są zgodne z hipotezą unikania chorób, zgodnie z którą odraza aktywuje reakcje ochronne mające na celu zapobieganie zanieczyszczeniom oraz zagrożeniom zdrowotnym.
Strategie Regulacji Emocji
Zdolność do regulacji emocji, jak również predyspozycje związane z poszukiwaniem doznań, odgrywają istotną rolę w odbiorze horrorów. Badanie nie wykazało bezpośredniego wpływu strategii regulacji emocji na ocenę ekscytacji i przyjemności, jednak wcześniejsze badania sugerują, że osoby o wysokich zdolnościach regulacyjnych mogą skuteczniej reinterpretować lękowe doznania i przekształcać je w ekscytację. Adaptacyjne strategie, takie jak reinterpretacja sytuacji, pozwalają widzom na postrzeganie zagrożenia jako niegroźnego, a tym samym na przeżywanie przyjemności z kontrolowanego strachu.
Wpływ Przekonań Paranormalnych i Kulturowych
Przekonania paranormalne, takie jak wiara w duchy, demony czy zjawiska nadprzyrodzone, mogą wpływać na to, jak widzowie oceniają treści horrorów. Osoby bardziej skłonne do wiary w zjawiska paranormalne mogą odbierać niektóre sceny jako bardziej realistyczne, co potencjalnie zwiększa ich reakcje emocjonalne. Jednakże w badaniu węgierskim nie stwierdzono istotnego wpływu przekonań paranormalnych na poziom ekscytacji ani przyjemności, co może sugerować, że jedynie niektóre formy strachu są silnie powiązane z wierzeniami indywidualnymi.
Podsumowanie i Wnioski
Badanie nad przyjemnością i ekscytacją w odbiorze horrorów dostarcza cennych wniosków na temat czynników wpływających na odbiór treści grozy. Rola subiektywnych cech widzów, takich jak wrażliwość na odrazę, ciekawość makabryczna, przekonania paranormalne, a także biologiczne mechanizmy strachu, wyjaśniają, dlaczego niektórzy ludzie odczuwają przyjemność i ekscytację podczas oglądania filmów grozy. Wskazuje to na złożoność emocji związanych z rekreacyjnym strachem oraz na potencjalne adaptacyjne korzyści wynikające z oswajania się z kontrolowanymi bodźcami strachu.
autor: Kamil Strynkowski korekta, edycja i pomoc w tłumaczeniu AI
Kamil Strynkowski